مەولەوی زیاد لە وردە سەفەرەكانی بۆ دیدەنی كردنی دۆستان و برادەرانی لە تاوگۆزی و جوانڕۆ و زەهاوو، بۆ ناو عەشایری قوبادی و باوەجانی و وەڵەدبەگی جاف و شەرەف بەیانی و، بۆ شارەزوور و ، بۆ هەورامان بۆ زیارەتی شێخ سیراجوددین و بەهائوددین و ، بۆ سولەیمانی بۆ زیارەتی كاك ئەحمەدی شێخ و بۆ سنە بۆ خزمەتی شێخ عەبدولقادری موهاجیر كە لەوێ مامۆستای بووە، چەند سەفەری تایبەتیی تریشی بووە كە ڕۆژگار پێویستی كردوون لەسەری. وا كورتەیەك باسی هەندێ لەو سەفەرانەی ئەنووسینەوە بۆ ئاگاداری و بۆ یادگار.

یەكێ لەو سەفەرانەی سەفەرێكیەتی بۆ سنە كە بەفەرمانی شێخ عوثمان سیراجوددین بووە لە 1271 ی هیجرەتدا لە خزمەتی مەلا ئەحمەدی نۆدشەیی و شێخ عەبدولڕەحمان ئەبولوەفای كوڕی شێخدا بۆ لای ئەمانوڵڵا خانی والیی كوڕی خوسرەوخانی ئەردەڵان كە لەقەبی (غوڵام شا خان) بووە.

  ئەم سەفەرە لەسەر داوا و پێشنیهادی مەلایان و پیاوماقووڵانی سنە بووە لای شێخ سیراجوددین كە یەكێ لە كوڕەكانی لەگەڵ كۆمەڵێ لە مەلا گەورەكانا بنێرێ بۆ لای غوڵامشا خان ئامۆژگاریی بكەن بەڵكو لە بیروباوەڕی شیعەیەتی پەشیمان ببێتەوە و بێتەوە سەر ئایینی خەڵكی كوردستان و ، ئەگەر هەر وازیش ناهێنێ ، هیچ نەبێ واز لەوە بهێنێ كە حاجی كەریم خانی موجتەهیدی هەمەدانی بێنێ بۆ سنە و بە زۆر بەسەر خەڵكەكەیدا بسەپێنێ تا شیعەیەتی لەناویانا بڵاوبكاتەوە.

  شێخیش ، شێخ عەبدوڕەحمان ئەبولوەفای كوڕی وحاجی مەلا ئەحمەدی نۆدشەیی و مەلەوی بۆ ئەم مەسەلەیە ئەنێرێ بۆ سنە. خەڵكی سنە پێشوازییەكی گەرم لەم میوانانە ئەكەن. ئەمانیش چەند ڕۆژ لە سنە ئەمێننەوە و لەم چەند ڕۆژەدا چەند جار چاویان بە غوڵام شا خان ئەكەوێ و گەلێ گفتوگۆی لەگەڵ ئەكەن، بەڵام هەمووی بێ سوود ئەبێ و غوڵام شا خان لەسەر حاڵی خۆی ئەمێنێتەوە و، ئەمانیش ناچار بە دڵگرانییەوە ئەگەڕێنەوە بۆ هەورامان.

   سەفەرێكی تری مەولەوی بۆ سابڵاخ بووە كە ئێستە بە (مەهاباد) بەناووبانگە . مەولەوی لە ڕێی مەریوانەوە چووە بۆ ئەم سەفەرە و لە ڕێ لای زانای گەورە سەیید حەسەنی چۆڕی لایداوە ، كە ئەویش بە پشت ئەچێتەوە سەر مەلا ئەبووبەكری موصەننیفی باپیرەگەورەی مەولەوی.

   بیستوومە مەولەوی لەم سەفەرەدا فەرەنجییەكی درێژی لەبەردابووە لەوانەی لەناو قوبادیو باوەجانیدا لەبەریان ئەكەن. لە مەلا ئەوڕەحمانی چۆڕیم بیستووە كە ژنبرای سەیید حەسەن بوو ئەیوت مەولەوی لەگەڵ ئەوەشدا كە ڕێبوار و ماندوو بوو، شەوان پاش ئەوە كە میواندارەكانی بەجێیان ئەهێشت كەمێك ئەنووست ، ئیتر پاشان هەڵئەسایەوە بۆ شەونوێژ و دوای ئەوە ڕووە و قیبلە دائەنیشت خەریكی ذیكر و فیكری خوا و بەجێهێنانی ئادابی تەریقەت ئەبوو و بەوجۆرە ڕۆژی ئەكردەوە.

   مەولەوی كە  ئەگاتە سابڵاخ مەلاكانی ئەوێ پێشوازییەكی گەرمی لێ ئەكەن ، بەڵام تاقمی ماڵی سەیید نیظامی لەگەڵ ئەوەیش كە چۆڕی و خزمی مەولەوی بوون گوێی نادەنێ ، تا سەرەنجام بە هۆی یەكتری دیتن و گوێگرتن لە موناقەشاتی عیلمیی مەولەوی یەوە لە پایە و ڕێ و شوێنی ئەگەن و بانگی ئەكەن بۆ ماڵی خۆیان و قەدر و حورمەتی ئەگرن.

   سەفەرێكی تری مەولەوی بۆ كەركوك بووە لە سەردەمی ژیانی شێخ عەبدولڕەحمانی خالصیی تاڵەبانیدا. مەولەوی ئەم سەفەرەی لە زەمانی شێخ عوثمان سیراجوددیندا كردووە. شێخ عەبدولڕەحمانی تاڵەبانی لەم سەفەرەی مەولەویدا زۆری حورمەت گرتووە. بیستوومە مەولەوی بە شەو گەیشتوەتە كەركووك و یەكسەر چووە بۆ لای شێخ عەبدولڕەحمان و ، دیویە هەرچەندە خەڵك هەموو نووستوون ئەو بەخەبەرە و خەریكی عیبادەتە، ئەم بەیتەی بەسەرا ئەخوێنێتەوە :

شەوەن ، خەڵوەتەن ، ماڵ بێ ئەغیارەن

ئاڵەم گرد وتەن ، دۆس خەبەردارەن

 ئەویش بەم بەیتە وەڵامی ئەداتەوە:

نیازم ناڵەن بەی كەڵپۆسەوە

شەو ناڵین وەشەن وە لای دۆسەوە

  مەولەوی لەم سەفەرەیدا ماوەیەك لە تەكیە ئەمێنێتەوە ، جا ئەگەڕێتەوە . سەفەرێكیتریشی هەروا بۆ كەركووك بووە ، بەڵام پاش كۆچی دوایی شێخ سیراجوددین و شێخ عەبدوڕەحمانی تاڵەبانی و ، لە سەردەمی شێخ بەهائوددین و شێخ عەلیی تاڵبانیدا . برادەرێك لە زمانی سەیید موحەممەدی كوڕەزای مەولەوییەوە بۆی گێڕاومەتەوە كەوا ئەم چوونەی مەولەوی بۆ كەركووك جۆرە تۆرانێك بووە لەبەر دڵ عاجزی، هەرچەند نەیئەزانی هۆی ئەم دڵ عاجزییەی چی بووە.

   مەولەوی لەم سەفەرەیدا چەند مانگێك لە كەركووك ئەمێنێتەوە ، پاشان بە فەرمانی شێخ بەهائوددین ، شێخ ضیائوددینی برای لەگەڵ چەند سوارێك ئەچن بۆ لای بۆ كەركووك بەڵكو ئاشتی بكەنەوە و بیهێننەوە، بەڵام مەلەوی بەگوێیان ناكا. پاش ئەوەی ئەوان سوار ئەبن و ئەكەونە ڕی بگەڕێنەوە بە دوو سێ سەعاتێك ، مەولەوی ئەكەوێتە حاڵێكی ناتەبیعیی وەك جەزبەوە . شێخ عەلی بەوە ئەزانێ پێی ئەڵی : مەولەوی ! وا ئەزانم ئارەزووت لێیە بگەڕێیتەوە؟ چەند سوارێك ئەخاتە تەكی ، لەگەڵی ئەڕۆن تا ئەگەنەوە بە شێخ ضیائوددیندا ، مەولەوی لەگەڵ ئەوان ئەگەڕێتەوە و سوارەكانیش ئەگەڕێنەوە دواوە بۆ كەركووك.

 هەروا بیستوومە لە زمانی سەیید موحەممەدەوە گێڕاویانەتەوە مەولەوی ئەو پارچە شیعرەی كە بەم بەیتە دەسپێ ئەكا:

وەخیلافەوەن ، یاران سەرمەس

تەقازای زاتیی تەبعم هەرچی هەس

  بەهۆی ئەو تەبیعەت تێكچوونەیەوە وتوویەتی كە ئەوەبووە قسەی شێخ بەهائوددینی شكاندووە و شێخ ضیائوددینی هەروا گێراوەتەوە ، پاشان ئەو حاڵەتە دەروونییە توندەی بەسەرا هاتووە و ئەو پارچە شیعرەی وتووە و ، لەگەڵ پیاوەكانی شێخ عەلیدا كەوتووەتەڕێ تا گەیشتووەتەوە بە شێخ ضیائوددین و لەگەڵی گەڕاوەتەوە بۆ هەورامان.

سەفەرێكی تری مەولەوی بە نیازی حەج بووە. لەم سەفەرەیدا تا بەغدا دێ . پاش چەند ڕۆژ مانەوە لە بەغدا هاوڕێكەی ڕێی كە لەگەڵی هاتووە لەڕێدا خزمەتی بكا هەرچی پارەی مەسرەفی ڕێیان بووە لای ئەو بووە، هەڵدێ و پارەكەیش ئەدزێ و لەگەڵ خۆی ئەیبا و ئەگەڕێتەوە بۆ تاوگۆزی و لەناو هۆزدا بڵاوی ئەكاتەوە كەوا مەولەوی لە بەغدا مردووە و كوڕەكانی پرسەی بۆ دائەنێن.

   مەولەوییش كە بێكەس و بێ مەسریف ئەمێنیتەوە ، ناچار ئەبێ بگەڕێتەوە بۆ ماڵ. كە ئەگاتە بەرەوە ئەبینێ هاوڕێكەی لەوێیە و خزم و عەشیرەت هەموو بەهۆی هەواڵی درۆی مردنی ئەوەوە كە ئەو كابرا پێی گەیاندبوون، پەرێشانن، بەڵام ئەم لەجیاتیی ئەوەی لۆمە و سەرزەنشتی كابرا بكا پێی ئەڵێ بەخوا قەسەم بمزانییایە هاتووەیتەوە بۆ ئێرە، تاتۆ لەم وڵاتەدا بوایەی پێم تێ نەئەنا بۆ ئەوەی شەرمەزار نەبی.

  وتمان مەولەوی زۆر جار بۆ زیارەتی كاك ئەحمەدی شێخ و شیخ عەبدولقادری موهاجیری مامۆستای چووە بۆ سولویمانی . لە یەكێ لەم سەفەرانەیدا كاك ئەحمەد پێی ئەڵێ مەولەوی ئامۆژگارییەكم بكە. مەولەوییش وەڵامی ناداتەوە. كاك ئەحمەد قسەكەی لێ دووبارە ئەكاتەوە. مەولەوی هەر وەڵامی ناداتەوە. كاك ئەحمەد بۆ جاری سێهەمیش داوای لێ ئەكاتەوە، ئەم جارە مەولەوی ئەڵێ: لە جاری یەكمدا كە پێت وتم ، تەماشام كرد هیچ واجب و سوننەتێك نییە تۆ تەركت كردبن و من عەرزت بكەم بیكە. لە جاری دووهەمیشدا تەماشام كرد هیچ حەرام و مەكرووهێك نییە كردبێتنت، تا پێت بڵێم تەركیان بكە. ئێستا هەر ئەوەندەت عەرزئەكەم شەیتان خۆی مڵاسداوە بۆت، ئاكات لە خۆت بێ تەفرت نەدا و لە خۆتت بایی نەكا، جا كاك ئەحمەد گەلێ فرمێسك بەچاویا دێتە خوار.

    خوالێخۆشبوو سەیید ئەحمەدی عازەبانی بۆی گێڕامەوە وتی: سەیید حەسەنی موفتی داوای حەبیبە خانی كچی شیخ عەلیی عەبابەیلێ ئەكا و ئەیدەنێ . جا كە لە سولەیمانییەوە ئەڕۆن بۆ عەبابەیلێ بە شوێن بووكدا، شێخ عەلیی باوكی بووك بە مەولەوی ئەڵێ مەولەوی من كەسم نییە لەگەڵ حەبیبە بینێرم بۆ سولەیمانی و لە تۆ مەحرەمتر نییە بە ماڵی ئێمە ، لەگەڵی بڕۆ ، ئەویش لەگەڵ بووك ئەڕوا.

   لە ڕیگادا بە عادەتی برازاوا دەست ئەكەن بە گۆرانی وتن . یەكێ لەو كۆمەڵە كە ناوی( حیمیی ئامین) بووە ، دەنگی زۆر خۆش بووە. دەس ئەكا بە (قەتار) و (ئای ئای) وتن بە شیعری مەولەوییەوە. مەولەوی بە سواریی وڵاخەوە لەبەر خۆشیی دەنگی حەمەی ئامین جەزبە ئەیگرێ و بەجۆرێ لە حاڵی تەبیعی دەرئەچێ ئەكەوێتە خوارەوە. خەڵكەكە دائەبەزن و ڕاستی ئەكەنەوە و سواری وڵاخەكەكەی ئەكەنەوە و لە حەمەی ئامینیش تووڕە ئەبن ئەڵێن خەتای تۆ بووە وا مەولەوی كەوتە خوارەوە. حەمەی ئامینیش دێ بەلای مەولەوییەوە پێی ئەڵێ قوربان بۆچی وات پێهات ، خۆ من هەر شیعرەكانی خۆتم ئەخوێندەوە؟ ئەلێ كوڕە كەی شیعری من ئەوەندە خۆش و بە تەئسیرە ؟ بەخوا خەتای ئاوەزەكەی تۆ بوو